sobota, 30 listopada 2013

Hakim Bey "Tymczasowa Strefa Autonomiczna i inne eseje"

Hakim Bey, czyli Peter Lamborn Wilson, to postać niezwykle intrygująca. Dawny tradycjonalista integralny, uczeń myślicieli tej rangi co Frithjof Schuon, sufi i gnostyk uciekający z Iranu przed islamską rewolucją; utrzymujący kontakty z francuską Nouvelle Droite; mag chaosu, okultysta, neopoganin, łączący wątki islamskie (w ujęciu sufizmu zmiksowanego z czarnym islamem i wierzeniami Indian Ameryki Północnej) z Maxem Stirnerem, sytuacjonizmem i ociekającą psychodelikami kontrkulturą lat '60-70. Anarchista, ale jedyny w swoim rodzaju. Samozwańczy prorok dla grupy wielbicieli lub też – dla przeciwników – przypadek bardziej psychiatryczny, niż polityczny.
Murray Bookchin poświęcił mu dużą część swojej krytycznej analizy o „anarchizmie stylu życia”, jeszcze zanim się sam obraził na to, że nikt go nie słucha. Użytkownicy libcom.org snują o Beyu rozmaite teorie – wg jednej z nich jego prawdziwe personalia również nie są prawdziwe.
Na dodatek nad tym sympatycznie wyglądającym staruszkiem o aparycji pomiędzy podstarzałym hippisem i kloszardem unosi się mroczny cień – zdarzyło mu się kiedyś pisać dla periodyków organizacji promujących „dobrą pedofilię”.
Co właściwie Bey proponuje w swojej chyba najbardziej znanej książce?
W sumie wszystko i nic. Ślizga się po pojęciach, rzuca setkami terminów, podanych na dodatek w rozmaitych (re)interpretacjach, skacze z tematu na temat, przywołuje na swoich świadków wręcz sprzeczne ze sobą nurty i zjawiska.
Jego anarchizm w swoich najgłębszych podstawach ma cyniczny uśmieszek postaci naszkicowanej przez Fryderyka Engelsa w czasie kilku spotkań Die Freien. Podobnie jak dla Maxa Stirnera, anarchizm Beya nie dotyczy w sumie określonego ideału społeczeństwa rządzącego się bez władzy, bez hierarchii i bez prywatnej własności środków produkcji, tylko maksymalizacji jednostkowej wolności każdego człowieka tu i teraz. Anarchizm miałby być narzędziem do uzyskania autonomii kiedy i jak to możliwe, bez nadawania pojęciu „wolności” cechy absolutu, wielkiej Idei (stirnerowskiego „upiora”) w imieniu której anarchista miałby wyzionąć ducha na barykadach takiej czy innej ruchawki.
Hakim Bey zabija więc to, co zostało współcześnie z anarchizmu, zanim pojęcie to zostało do reszty zdewastowane z jednej strony przez prymitywistów a z drugiej przez libertarian. Swoją drogą, autor omawianej książki trzymał swego czasu sztamę zarówno z jednymi, jak i drugimi. Anarchizm staje się sztuką dla sztuki – pozbawiony zupełnie szansy oddziaływania na płaszczyźnie politycznej sensu stricto. Zabawką dla rozpieszczonych i ześwirowanych burżujów w stylu samego Beya – jak argumentują jego przeciwnicy.
Autor analizuje „tymczasową strefę autonomiczną” na przykładach. Nie definiuje jednak tego pojęcia jako takiego. Nie ma w tym nic dziwnego – temporalność, rozmycie i przenikanie unosi się nad czytelnikiem w czasie lektury. „TSA” miałaby być (niedo)określonym miejscem lub stanem, w którym ci, którzy się tam znaleźli, mieliby maksymalizować swoją wolność i cieszyć się życiem. Skojarzenia ze staruszkiem Stirnerem znów narzucają się same – ot, Związki Egoistów przeniesione w XXI wiek (no, jeszcze w końcówkę XX-go) z całym dobrodziejstwem inwentarza i oceanem sprzeczności.
Jednymi z pierwszych TSA miały być twory nazwane przez autora mianem „pirackich utopii”. Tak, morskich rabusiów Bey zalicza w poczet anarchistów, uwypukla demokratyczne zasady panujące na okrętach, z grubsza tytularną funkcję kapitana, równość przy podziale łupów, pływanie od horyzontu po horyzont po pustej przestrzeni jako dosyć romantycznie pojęty udział w wolności, itd.
Niestety nie mam wystarczającej wiedzy historycznej, by móc jasno stwierdzić, czy autor nie przesadza. Sam zaś autor nie podaje żadnych przypisów, najprędzej uważając, że dla jego czytelników wszystko o czym pisze jest jasne – no niestety nie jest. Kwestia na ile okręty pirackie były demokracją bezpośrednią w działaniu a na ile wojną wszystkich przeciw wszystkim pozostaje więc dla mnie otwarta.
Później jest tylko lepiej. Ostatnią nowożytną TSA miała być... Regencja Fiume, rządzona przez awanturnika i proto-faszystę Gabrielle D'Annunzio. Bey opisuje, jak do Fiume zjeżdżały się kolorowe ptaki z całego ówczesnego świata, społeczni i religijni heretycy, odmieńcy, wyrzutki wszelkiej maści, wagabundy i poszukiwacze przygód. Faktem jest, że naczelną zasadą organizującą życie społeczne Fiume, co zostało zapisane w konstytucji tego efemerycznego tworu była muzyka, również znane są fakty, że D'Annunzio korespondował z i bardzo sobie chwalił Lenina, samemu będąc syndykalistą. Flota miasta wzięła nazwę od średniowiecznych piratów nawiedzających tamte okolice, tworzyli ją członkowie portowych związków zawodowych. Znów jednak nie jestem w stanie określić, w jakim stopniu autor przesadza.
Czasem może się zdarzyć, że członkowie jakiejś TSA po prostu znikną. Stało się tak, gdy grupa osadników protestanckich udała się do „Croatan”. Dla autora, inspirującego się zarówno heretyckimi odmianami islamu jak i wierzeniami Indian, biali osadnicy opuszczający swoje osady i porzucający ich zasady, religię, itd., którzy następnie w niedostępnej dziczy tworzyli nowe, niejako „wtórne” plemiona wraz z lokalna ludnością, a w późniejszym okresie także ze zbiegłymi czarnoskórymi niewolnikami wydali się o tyle fascynujący, że tworzyli od podstaw coś zupełnie nowego, odrzucając jednak to, co znali wcześniej.
Gdy nie ma się pod ręką przyjaciół, zawsze też można zrobić sobie TSA samemu. Wystarczy zażyć LSD. Lub cokolwiek. Świat wykreowany przez zaburzoną gospodarkę hormonalną w mózgu też autor uznaje za pełnoprawną TSA. Cóż.
To wszystko powyższe nie oznacza jednak, że „Tymczasowa Strefa Autonomiczna i innej eseje” to zła książka nawiedzonego wariata. Lubię myślicieli nietuzinkowych, ekstremistów dla samego ekstremizmu – w sensie poznawczym wszystkie takie jednostki czerpiące z najróżniejszych źródeł, skonfliktowane ze wszystkimi wokoło, a mimo to trzymające się jasno i wyraziście własnych przekonań są naprawdę fascynujące i zasługują na odnotowanie swojej obecności.
Bey pokusił się o odrobinę rozważań o współczesnym społeczeństwie konsumpcyjnym. Nie zrobił tego tak błyskotliwie jak w „Millennium” (książka wydana kiedyś w Polsce, w koszmarnym przekładzie i najprawdopodobniej bez korekty), ale zauważył kilka interesujących rzeczy. Co prawda, nie on pierwszy, ale zawsze. Wpisuje się on w narrację o wyzysku Peryferiów przez Centrum oraz podział świata na Pierwszy, Drugi (który implodował jego zdaniem wraz z upadkiem ZSRR i wylądował jako Półperyferia w Pierwszym, wtedy zaczął się XXI wiek) i Trzeci. Postuluje organizacje społeczności, TSA i czegokolwiek na zasadzie sieci, ze swobodnym przepływem elementów tożsamości, ale bez narzucania komukolwiek czegokolwiek – co jest wyraźnym odwołaniem np. do koncepcji „kłącza” Deleuze'a. Zauważył, że system kapitalistyczny sprzedaje jako dobra luksusowe to, co kiedyś sam zniszczył lub sprowadził do folkloru. Fascynacja internetem później mu przeszła, tutaj jeszcze głosi możliwość powstania TSA w internecie – faktycznie, np. fora w sieci TOR, pełne wątków z pedofilską pornografią i kącikami porad w stylu „jak ukryć zwłoki” faktycznie są wolne od władzy dowolnego państwa, ale nie wiem, czy rzeczywiście autorowi chodziło o coś takiego.
Wreszcie pojawia się też trochę ogólnych obserwacji w duchu Baudrillarda – postsytuacjoniści myślą podobnie. To, co dla Francuza stanowiło iście gnostycką tragedię, czyli np. znikanie, rozmycie się w świecie obrazów, dla Beya stanowiło w ostateczności narzędzie do wolności. I to jest chyba najcenniejsze spostrzeżenie z całej książki. Potem autor i tak zrobił z niego metafizyczny koszmar, nawołując do pomieszania współczesnych technologii informatycznych z „mentalnym paleolitem”, ale pominę to milczeniem.
Podsumowując, Hakim Bey (czy jak mu tam) to bez wątpienia enfant terrible współczesnego anarchizmu. Z pewnością jest szalenie inteligentnym i oczytanym myślicielem, do tego w miarę oryginalnym, jak na dzisiejsze czasy, nie raz błyszczy erudycją, ma bardzo żywy, intensywny styl, plastycznie odmalowuje słowem obrazy, nawet, jeśli pisze o wydarzeniach i postaciach historycznych. Jego myśl może być inspirująca – w aspekcie jednostkowym (zresztą innego autor zdaje się nie zauważać), osobistym. Na pewno swoimi spostrzeżeniami wymusza na czytelniku reakcję, opowiedzenie się za tym, lub przeciwko temu.
Ale dla mnie interesujące jest wszystko, co otarło się o Stirnera. Ciekawe, czy Bey czytał Ernsta Jüngera. „Eumeswil” czy „Afrikanische Spiele” z pewnością mogły by dostarczyć mu ciekawych przemyśleń.

Fryderyk Nietzsche "Wola mocy"

"Wola mocy" to jedno z kluczowych pojęć nietzscheanizmu, razem z "wiecznym powrotem" i "nadczłowiekiem".
Problem polega na tym, że pojęcie to jest bardzo nieostre. Zresztą jak i pozostałe. Sama książka pod tym tytułem została złożona już przez siostrę autora, któremu nasilał się - co zostało stwierdzone jakiś czas temu - borderline. Chociażby Deleuze o tym wspomina w swoim eseju o "woli mocy" i "wiecznym powrocie". Tzn. nie o borderline jako takim, tylko uznał, iż autor jeszcze był na tyle przytomny, że książka sklecona z jego rozmaitych notatek nie jest tylko zapisem majaczeń szaleńca.
Czytając omawianą książkę czułem jednak wzbierającą gorączkę autora. Gorączkę myśli, gmatwaninę pojęć, chęć przezwyciężenia samego siebie. Trochę jakby myśl była szybsza od notującej ją dłoni, która nie nadążała z notowaniem wszystkiego, zwłaszcza rzeczy, które dla autora były oczywiste.
Jak na współczesne czasy, język jakim posługuje się autor, jest całkiem trudny, trzeba to przyznać. Nie został uwspółcześniony przez tłumacza czy tam wydawcę. Swoją drogą, vis-a-vis etiuda odwaliło kawał dobrej roboty przypominając Starego Kanoniera. Niedługo zagości na blogu jeszcze "Jutrzenka" oraz "Zmierzch bożyszcz" (cudowna okładka, rozbita delta świetlista).
Wola mocy to świat, wola mocy to życie jako takie. Nie jest to moc jako taka. To jest takie niesprecyzowane coś, czym kieruje się wszystko. To fakt elementarny. Każda siła działająca w naturze i świecie człowieka. Nie ma bytu ani substancji jako takich - są tylko interpretacje. Wola mocy sprawia, że wszystko działa i staje się - ale nie jest.
Nie ma nawet ciągów przyczynowo-skutkowych, ani logiki jako takiej. Przyczyna to realizowanie woli mocy siły X, skutek to manifestacja woli mocy zupełnie innej siły Y, ścierającej się z tamtą. Logika więc to tylko przerzucenie naszych wyobrażeń na rzeczywistość, której nie możemy poznać (pozdrawiam w tym momencie Jeana Baudrillarda), wyobrażamy sobie przyczynę - wtedy wszystko się zgadza nam. Ludzka świadomość nie gra żadnej roli w procesach adaptacji i systematyzowania, nie zdajemy sobie sprawy z tysiąca uczuć i odczuć przepływających przez nasz mózg i wpływających na nasze myśli - proces myślowy jest więc również poniekąd przez autora zanegowany, nie ma nawet kategorii, wg. której można by oddzielić świat pozorny od prawdziwego.
Wieczny powrót nie jest zaś do końca wiecznym powrotem - wiąże się to z przezwyciężeniem nihilizmu epoki przesiąkniętej przez moralność (pokłosie "chrześcijanizmu"). Chrześcijaństwo wytworzyło humanizm, logikę, socjalizm, w sumie wszystko, co oddala człowieka od przyjęcia (kierowania się?) wolą mocy i co tworzy fałszywe wizje świata, zarówno tego "naturalnego" jak i wtórnych do niego tworów człowieka. Ba, autor nie uznaje nie tylko prawa (przestępstwo jest ok, a lepsi, silniejsi, wyżsi mogą więcej, także czynić coś, co przeraża maluczkich i słabych - podejrzewam, że chodzi o coś w stylu usypania góry z głów swoich pokonanych wrogów, itp.) ale i równości między ludźmi - każdy jest miarą dla siebie do tego stopnia, że "między rzeczywistymi "indywiduami" nie ma równych postępków". Człowiek moralny zaś jest niczym więcej jak kopią - bo jego miara wartości nie pochodzi od niego, tylko z interpretacji wyznawanej też przez innych; wszyscy wierzący w nią są jej odbiciem niejako (pozdrawiam w tym miejscu - ale to bardzo odległe skojarzenie, zdecydowanie odleglejsze niż Baudrillard - Donnę Haraway).
Chrześcijanizm i jego następcy (wszystko, co opiera się na post-chrześcijańskiej, humanistycznej/humanitarnej moralności) wypaczyli wolę mocy - pojawia się polemika z Darwinem (so outdated), że - niespodzianka! - nie zawsze wygrywa lepszy, silniejszy, ale czasem lepiej dopasowany, stawiający na ilość, na spokój, na przeżycie; na przebiegłość i chytrość (trochę innymi słowy, ale chociażby Kropotkin już uzupełnił Darwina, że współpraca jest równie ważna jak bellum omnia contra omnes; potem biologia jako taka to potwierdziła również). Człowieka nieobliczalnego, wyższego, "innej rasy" (rozumianej w kategoriach bardziej klasy społecznej, arystokracji ducha czy czegoś w tym guście, niż kategoriach biologicznych; chociaż w sumie - cholera wie; wzmianki o państwie militarnym i nacjonalizmie jako "zachowaniu tradycji człowieka silnego" też się trafiają) nie można ocenić, bo nie ma punktów odniesienia, ani porównać - z tej samej przyczyny.
Jakby to podsumować - cóż. Bez Nietzschego nie byłoby mnóstwa fascynujących i fantastycznych (wy)myślicieli, Nietzsche inspiruje, przeraża, zmusza do myślenia; pod tym względem się nie zestarzał.
Jakby na to nie patrzeć, klasyk. A jednak mimo to klasyk, który nadal budzi emocje.

piątek, 29 listopada 2013

Odpryski XXIII

1) Byłem w Poznaniu. Przy okazji konferencji. O dziwo nic się nie działo, ani w czasie drogi pociągiem tam, ani w czasie drogi pociągiem tu. Za to nieco się działo na miejscu. Nic wielkiego, rzecz jasna, ot, takie małe "przygody" szarej codzienności.
Od ostatniej mojej wizyty w Poznaniu dokończono molocha o nazwie Poznań City Center (czy tam Centre, nie przyglądałem się dokładnie nazwie). W potężnym kompleksie łączącym "galerię", dworzec pkp, dworzec pks, parking, stary dworzec i przystanek autobusowy zmieściłoby się spokojnie kilka "galerii" kraków czy innych Bonarek.
Nie obszedłem całego kompleksu (i tak strawiłem w nim i w okolicach kilka godzin - częściowo tym, że w świecie obrazów i rozmycia pojęć straciłem w pewnej chwili punkty odniesienia i po prostu dryfowałem, częściowo tym, że i tak do schroniska nie mogłem przybyć przed 17tą), jednak to co widziałem wokoło wywoływało skojarzenia z tym, co centrach handlowych pisał Baudrillard.
Na Rondo Kaponiera (skąd miałem się przesiąść dalej) poszedłem ostatecznie na piechotę. Tu spotkało mnie kolejne zaskoczenie - okazało się, że - przynajmniej przez jakiś czas - rondo to jest formalne, ale nie materialne - tzn. funkcjonuje głównie jako nazwa.
Zapytałem się jakiegoś gościa, gdzie znaleźć autobus o takim-a-takim numerze, poszliśmy na przystanek. Przebiegliśmy na czerwonym świetle - prosto przed oczami kilku policjantów, stojących właśnie koło tego przystanku. Skończyło się na ustnym upomnieniu - chociaż tyle.
Typ wsiadł do autobusu i odjechał. Sprawdziłem rozkład jazdy. Nie w moją stronę. Poszedłem więc na przystanek po drugiej stronie torowiska (tak, puszczono autobusy trasą tramwajową - przynajmniej na tym odcinku). Dosłownie po drugiej stronie ulicy.
I jakież było moje wielkie zdziwienie, że w moją stronę autobusy się nie zatrzymują na tym przystanku, to możecie sobie tylko wyobrazić. Na dodatek kilka osób, które zacząłem wypytywać o tę niecodzienną sytuację, nie potrafiły mi powiedzieć, gdzie poszukiwany przeze mnie autobus się zatrzymuje.
Tak czy owak, ostatecznie znalazłem tenże przystanek po kilku minutach spaceru. Był w bocznej uliczce. Gdybym się nie przypatrywał, nie zauważyłbym go.

2) Sama konferencja wyszła bardzo poczciwie. Mój patchwork o wszystkim i o niczym chyba został nieźle przyjęty. Trochę się zagmatwałem przy pytaniach z sali, ale tak już bywa. I tak dobrze, że jedną z książek, której treść relacjonowałem, zdążyłem w ogóle przeczytać (w pociągu i w schronisku nocą).
Nie obeszło się bez nieprzewidzianych problemów logistycznych - pewien pan profesor (zresztą z Krakowa) dotarł na konferencję po 14 godzinach jazdy pociągiem, gdzie spotkały go nieprzewidziane przygody.

3) Jak jechałem do Poznania, razem ze mną w przedziale siedziały dwie staruszki. Jedna śliniła się, mlaskała i smarkała na siebie, druga narzekała na to, że jest jej zimno (tymczasem w przedziale było z ~25 stopni, siedziałem w samym t-shircie i nie miałem czym oddychać - cud, że się nie udusiłem). Melancholijna to była podróż, na dodatek pełna złych myśli o bliźnich i dobrych o eugenice.

4) Jakiś czas temu otworzyłem drzwi Świadkom Jehowy. Zrobiłem to niechcący - czekałem na kogoś, a na klatce schodowej nie paliło się światło (bo tam wiecznie nie ma żarówki). Pani i pan ograniczyli się do przekazania mi ulotki o życiu wiecznym i poszli sobie.
Może później wrócili, bo ktoś pukał jeszcze tego samego wieczora, ale nie poszedłem nawet sprawdzić, kto, zajęty byłem. A sama ulotka - wbrew zapewne intencjom - dosyć groteskowa.
Kiedyśtam dawniej też raz mi się zdarzyło otworzyć przypadkiem Świadkom. Byłem jednak w złej kondycji psychofizycznej, co było po mnie widać, poza tym miałem na sobie koszulkę takiej jednej kapeli black metalowej, wiecie, pentagram, jednoznaczna symbolika, więc rozmowa się nie kleiła.

wtorek, 19 listopada 2013

W "Kostnicy" też byłem.

Kostnica ogłosiła jakiś czas temu na opowiadanie do antologii "Krwawnik". Opowiadania mieli wybrać czytelnicy w głosowaniu mailowym.
Zgłosiłem się i ja, ale gdzie mi tam jeszcze stawać w szranki do walki na maile od fanów, jak w tym samym konkursie brali udział m.in. Tomasz Czarny, Tomasz "MordumX" Siwiec, Łukasz Radecki czy Paulina Król.
Poza tym swoje opowiadanie napisałem w godzinę przez deadline'm, z pewnością nie był to szczyt moich możliwości. Wygrali lepsi. :-)
Tak czy owak można moje "Drzazgi" przeczytać tutaj. Jeszcze wisi, nie wiem, czy kiedyś zostanie zdjęte ze strony razem z innymi, które nie przeszły.

poniedziałek, 18 listopada 2013

"Dzień jak co dzień"

Czyli drugie moje cokolwiek, co zostało opublikowane na "Niedobrych Literkach".
Można przeczytać je tutaj.
Tym razem jest to literatura faktu (no, prawie). W czasie czytania obrażone się mogą poczuć nie tylko osoby bardzo religijne, ale też mieszkańcy Krakowa, czerpiący masochistyczną przyjemność z mieszkania w nim.

sobota, 16 listopada 2013

Sylwia Błach "Strach"

Debiutancki zbiorek opowiadań Sylwii, wydany przez nieistniejące już wydawnictwo Radwan. Swoją drogą, wydawnictwo to przestało istnieć w sposób typowy dla "polskiej szkoły kapitalizmu" - ot, pewnego dnia właściciele (czy ktoś tam funkcyjny, nie śledzę sprawy dokładnie) zniknęli z pieniędzmi autorów.
51 stron to może niewiele, ale dzięki temu wystarcza to na jedno miłe popołudnie spędzone w atmosferze z dreszczykiem.
Chociaż w sumie, przynajmniej jak dla mnie, tego strachu było tu mało. Za to autorka poruszała się w konwencji bliskiej w sumie temu, co ja lubię w horrorze - gdy coś zwyczajnego przestaje być zwyczajne, staje się mniej lub bardziej obce, przerażające, wynaturzone.
W sumie źle to ubrałem w słowa - strach jest, ale odczuwany nierzadko przez bohaterów opowiadań. Czytelnik raczej jest świadkiem ich strachu, niż sam się boi.
Opowiadań jest dziewięć. I nie ma spisu treści. Huh? Cóż, jeśli chodzi o spisy treści jestem fetyszystą, zwłaszcza w zbiorach opowiadań/antologiach. Niektóre są bardzo krótkie. Krótkość idzie w parze z intensywnością tego, co zostało opisane. Nie raz jest to sama "sytuacja", poprzedzona tylko krótkim wprowadzeniem lub i bez niego.
Debiutanckie zbiorki mają to do siebie, że czuć w nich pewne nieokrzesanie autora/ki, niedotarcie się. Ma to swój niezaprzeczalny urok - ot, młoda i gniewna postać dopiero szturmująca świat literatury (dowolnej) zaznacza swoją obecność w nim. Ten zbiorek nie jest wyjątkiem. Śledząc twórczość Sylwii nie da się zaprzeczyć, że styl się jej na przestrzeni tych paru lat "dookreślił", a pewnie i tak jeszcze przed nią są lata dalszej twórczej ewolucji. Tak samo jak i źródeł inspiracji. Witkowo musi być całkiem urokliwą miejscowością.
Jakkolwiek określenie "poczciwy" nie za bardzo pasuje do horrorów czy bardziej może nawet dark fantasy/czy jakiegoś innego weird (czasem lubię się pobawić w szufladkowanie, zwłaszcza jeśli mogę przy tym ponaklejać mnóstwo kolorowych karteczek z różnymi mądrze brzmiącymi pojęciami) to nie znajduję innego słowa, które tak dobrze by opisywały tenże zbiorek. Jest on po prostu poczciwy na swój sposób.
Dla autorki stanie się kiedyś pewnie źródłem wspomnień, pewnie będzie się zastanawiać, jak pisała, co pisała, o czym myślała, co ją inspirowało wtedy, jak się czuła, gdy ktoś zechciał jej to opublikować (co prawda nie za darmo, no ale zawsze).
Jak na papierowy debiut, to był to debiut z pewnością udany. Ot, taka "zajawka" tego na co autorkę stać i tego, co potrafi.

Andrzej Sapkowski "Żmija"

Czytałem tę książkę parę lat temu, wtedy kiedy się ukazała.
Bardzo mnie zdziwiło, że nie ma o niej nic na tym blogu.
Byłem święcie przekonany, że pisałem coś gdzieś o niej.
Cóż, być może był to któryś z moich poprzednich blogów.
Książkę pamiętam jednak na tyle, by móc coś niecoś o niej napisać, bez sięgania do niej ponownie.
Co pomijają liczni recenzenci, albo to tylko moja interpretacja (w końcu wszystko interpretacją), książka traktuje o wiecznym powrocie. Bohaterem jest sam Afganistan jako taki, miejsce, gdzie od najdawniejszych czasów legiony najeźdźców z najrozmaitszych krain wybijali sobie zęby. Nawet sama żmija zdaje się być tylko częścią tego wiecznego mitu, odtwarzającego się wciąż i wciąż.
Inne wątki okultystyczne też się trafiają. Chociażby ten związany z symboliką złota.
Zauważyć trzeba, że mimo wszystko to nie jest fantasy. To bardziej realizm magiczny. 
Sama historia jest dosyć prosta. Najszerzej opisał autor najeźdźców z ZSRR. Poznajemy ich motywacje, ich historie, mamy wgląd w urywki polityki prowadzonej przez Związek Radziecki. Skojarzenia z filmem "9 Kompania" nasuwają się same - i nie są to skojarzenia negatywne.
Pod względem językowym autor przygotował się naprawdę dobrze. Do tego stopnia, że na końcu książki znalazł się słowniczek używanych pojęć, wojskowego radzieckiego slangu, itp.
Nieco gorzej jest z językiem i konwencją w przypadku wcześniejszych najeźdźców - imperium brytyjskiego oraz armii Aleksandra Wielkiego. Tamte wątki jednak pojawiają się nieco na doczepkę, mają uświadomić czytelnika, że historia się powtarza a tytułowy gad, o jakże bogatej symbolice, jest wieczny.
Autor z charakterystycznym dla siebie cynizmem i zgryźliwością (lub raczej odarciem ze złudzeń) przedstawił ludzkie okrucieństwo, bezsensowność wojny i namiętności targające ludzkimi duszami w sytuacjach skrajnych. Scena z autobusem zapada w pamięć na długo.
Jeden z recenzentów na lubimyczytać zarzucił autorowi, że w książce nie ma humoru. Ludzie, szanujmy siebie samych i autora. To po prostu nie miało i nie mogło być śmieszne. Ponura atmosfera nie zawsze musi zostać rozładowana w jakiś sposób, jeśli jest integralnym elementem fabuły i świata przedstawionego.
Jak dla mnie, "Żmija" jest lepsza przynajmniej od ostatniego tomu trylogii husyckiej. Poziom sagi o wiedźminie to nie jest, ale mimo wszystko jest to po prostu dobra książka. Jeśli ktoś nie spodziewa się nie wiadomo czego, nie powinien(był) się rozczarować. Autor udowodnił, że potrafi pisać w różnych konwencjach.

Andrzej Sapkowski "Sezon burz"

(Uwaga na spoilery)
No i stało się.
Niczym - nomen omen - grom z jasnego nieba gruchnęła wieść, że Andrzej Sapkowski napisał nową książkę o akcji dziejącej się w "wiedźmińskim" uniwersum.
Internety zapłonęły. Ileż to jadu się rozlało. Że skończyła mu się kasa na wódkę (lol). Że odcina kupony od dawnej popularności. Itd.
Pierwsze recenzje, które się tu i ówdzie pojawiły, przyniosły dosyć dziwny obraz. A to komuś książka przypominała zbiór opowiadań (każdemu o podobnym stopniu spostrzegawczości dobrze radzę na przyszłość - piłeś? nie czytaj), inni sarkali na to, że to nie ten sam Wiedźmin, co kiedyś, kolejni narzekali na to, że to właśnie Wiedźmin, itp.
Cóż, stara to prawda - zawsze znajdzie się ktoś niezadowolony.
Sapkowski ogólnie ma pecha do recenzentów, ale wynika to też z tego, że ludziom się wydaje, że jak napisał sagę o wiedźminie, to wszystko co by pisał kiedykolwiek, będzie pisane tak samo. Ot, chociażby czytając na lubimyczytać opinie "użytkowników" nt. "Żmii" jasno widać, że niektórzy mszczą się na autorze za to, że oczekiwali od niego czegoś innego. A on napisał to, co napisał. Jak on śmiał.
Saga o wiedźminie to zamknięta całość. Tamta historia się skończyła. Bardzo mnie ucieszył fakt, że nie jest to kontynuacja sagi. Już wystarczająco mocno tamto zakończenie zostało zdewastowane przez późniejsze gry komputerowe (których sam autor nie uważa za "kanoniczne" - szkoda, że całkiem spora ilość "fanów" nie jest w stanie tego zrozumieć).
Sapkowski kreując swoje nigdziebądź, stworzył ogromny świat. Zupełnym absurdem byłoby, gdyby pozwolił mu na zarośnięcie kurzem. Zarzekał się kiedyś co prawda, że do świata wiedźmińskiego nie wróci, ale nie ma się czemu dziwić, że swoje zarzekania zmienił.
Nie zabija się kopalni pomysłów, świata, gdzie można wrzucić praktycznie wszystko, co się zechce wrzucić.
Nie jest to kontynuacja sagi, nie jest to też jej prequel, chociaż czas akcji rozgrywa się przed opowiadaniem o strzydze. To po prostu inna historia z życia Geralta. Pewnie miał takich przygód setki i pewnie nie raz jeszcze autor niektóre opowie, w każdym razie ja nie miałbym nic przeciwko.
Faktem jest, że czas nie stoi w miejscu. Widać to po treści książki. Autor zrobił się znacznie bardziej zgryźliwy i cyniczny, niż był wcześniej. Humoru jest mniej, i jest znacznie bardziej wisielczy niż w sadze i poprzedzających ją zbiorach opowiadań.
Wiedźmin Geralt zaś stawia czoła przeciwnikowi, na którego nie wystarcza srebrny miecz. Stawia czoła biurokracji i sądownictwu, machinie administracyjnej, która kiedyś uruchomiona nie ma końca ani początku, tylko toczy się przez historię. Tutaj potrzeba sprytu i znajomości, nie tyle siły i zręczności w wywijaniu mieczem.
Chociaż do wywijania mieczem też dojdzie. Ba, nie tylko mieczem. Bo swoje wiedźmińskie miecze Geralt traci. Zostają mu skradzione.
Zdecydowanie trzeba przyznać, że to jeszcze nie jest Geralt-filozof jakiego znamy z końcówki sagi, postać rozbita, szukającego miejsca dla siebie i swoich najbliższych. Tu jest jeszcze Geralt-zabijaka, owszem, kierujący się swoimi własnymi zasadami moralnymi, mający liczne wątpliwości, do tego cytujący rozmaitych filozofów a nawet potrafiący sam się bronić w sądzie - ale nie liczmy na to, że trafi na kogoś, kto włada mieczem lepiej od niego.
Swoistym novum jest "uwspółcześnienie" wiedźmińskiego uniwersum. Co prawda inżynieria genetyczna, sterylne laboratoria i konflikt między rodzącym się w bólach postępem technicznym a ogólną przaśnością były już zarysowane w sadze, ale tutaj pojawiły się w nieznanym wcześniej natężeniu. Do tego stopnia, że Geraltowi przyjdzie walczyć nie tyle ze zwykłymi potworami, ale też (ba, głównie) z wytworami wspomnianych już laboratoriów, wytworami stworzonymi po to, by zabijać. To "uwspółcześnienie" dotyczy też sfery społecznej. Mecenasi w sądach, poglądy czarodziejki Koral (i samego autora) odnośnie aborcji, aluzje do państwa polskiego, do jego historii (brawa za zauważenie rzeczy oczywistych, które niestety dla ogółu społeczeństwa wcale nie są oczywiste) do przerośniętej biurokracji, kolesiostwa, nepotyzmu, panującej ksenofobii, wreszcie krytyka transhumanizmu (pojecie pojawia się jako takie!), co za tym idzie - eugeniki, manipulacji na genomie; także wiary w postęp i godzenie się na poświęcenie w jego imieniu setek istnień - to wszystko sprawia, że "Sezonowi burz" momentami bardzo blisko do fantastyki socjologicznej. Już saga była pełna takich wątków - tu jest ich znacznie więcej i są wyraźniej zarysowane.
Przy okazji czytelnik ma okazję dowiedzieć się więcej o wiedźminach jako takich. Poznajemy więcej szczegółów o magach, którzy zapoczątkowali ich "produkcję", dowiadujemy się też, że po świecie przedstawionym kroczą też "źli" wiedźmini, zwani Kotami. Przeszli bez problemu wszystkie próby, mutacje i trening, ale wywarło to katastrofalny wpływ na ich psychikę. Są bandą krwiożerczych socjo/psychopatów. Głównym ich problemem nie jest w sumie to, że łamią wiedźmiński kodeks (z sagi wiemy, jak to z tym kodeksem było naprawdę), ale że swoim zachowaniem (np. mordując mieszkańców przypadkowych wiosek) psują wiedźminom i tak nie najlepszy pijar.
Autor wprowadził też nie znany wcześniej wiedźmiński znak.
Fabuła jest wielowątkowa i nieźle zakręcona. Niektórzy narzekają, że to nie ten poziom epickości, co kiedyś - kuźwa, wiedźmin to wiedźmin - raz już mu się przytrafiło walczyć z samym przeznaczeniem, stawać na drodze królów, cesarzy, ogólnoświatowych spisków, zakulisowych działań rozgrywających się od setek lat - ileż można. Mamy jednak to, co Sapkowskiemu wychodzi bardzo dobrze - mnóstwo polityki i gier interesów, mnóstwo cynizmu, odmalowanie świata przedstawionego w zdecydowanie ciemnych barwach. Jest też seks i przemoc, ale to też całkiem oczywiste. Seks dotyczy głównie Geralta i czarodziejki Koral (która wplątuje go w całą awanturę "bo może", poza tym ma skłonności sadystyczne wobec swojej uczennicy, Mozaik), ale i Jaskier ma coś od życia. Przemoc zaś jest bardziej dosadna niż w sadze. Nie ma "pasaży" pełnych obrazów zwyrodniałej przemocy, jak w czasie opisów przesuwającego się frontu, ale jest bardziej naturalistycznie. I jakby mniej finezyjnie, ale to może tylko moje odczucie. Jako motto kolejnego rozdziału pojawia się cytat z LaVey'a. Wiedźmin mścić się potrafi, i znajduje do tego niezwykłych sojuszników (chociaż jak na niego, to wcale ten gość nie jest taki niezwykły).
Właśnie, Jaskier. Poeta jak zwykle zna wszystkich i wszystko, do tego ma wysoko postawioną rodzinę w różnych miejscach.
W książce pojawia się też Yennefer. Jej rola do odegrania jest znacznie większa, niż można by przypuszczać. Sama czarodziejka we własnej osobie pojawia się jednak tylko w małym epizodzie. Bardzo wymownym.
Przed sięgnięciem po tę książkę warto by jednak przeczytać sagę, jeśli ktoś nie zna. Mimo tego, że fabuła rozgrywa się w bliżej nieokreślonym "wcześniej" przed pierwszym opowiadaniem z "Ostatniego życzenia", autor zarzuca czytelnika ogromem odniesień do sagi, wśród których są postacie, kraje, instytucje, wizje bohaterów (Koral widzi coś, co miało miejsce dużo, dużo później w sadze, a co dotyczyło jej bezpośrednio). Ba, pojawia się nawet Nimue.
Podsumowując, jest to taki nowy-stary wiedźmin, mnie jak najbardziej pasuje taka wizja i lekka ewolucja/odświeżenie konwencji. Cieszę się, że autor wrócił do świata wiedźmina i mam nadzieję, że szybko go nie opuści. I nie obchodzą mnie jego motywacje.

poniedziałek, 11 listopada 2013

Robert Cichowlas, Jacek M. Rostocki "Sępy"

Pewnego pięknego dnia zdałem sobie sprawę, że to był właśnie ten dzień, w którym trzeba iść po baterie.
Mam bowiem bardzo starą empetrójkę, pamiętającą jeszcze zamierzchłą starożytność - końcówkę mojego gimnazjum; ustrojstwo nie ma nawet kolorowego, świecącego wyświetlacza, miliona niepotrzebnych nikomu funkcji, no i jest właśnie na baterie.
Wychodzę z założenia, że jeśli coś działa, to po co to wyrzucać lub zastępować czymś innym. Może to szkodliwe dla słuchu cholerstwo nie wygląda już tak ładnie jak te ~>10 lat temu, jest poklejone taśmą klejącą, itd., ale działa.
Poszedłem więc do jednego takiego dużego sklepu z elektroniką, znajdującego się na piętrze -1 w "galerii" krakowskiej. Z autopsji wiedziałem, że można tam natrafić na w miarę tanie i porządne baterie.
Będąc na miejscu natrafiłem na ogrom przecenionych książek, kilka koszy. Nie byłbym sobą, gdybym w nich nie pogrzebał nieco.
No i wygrzebałem "Sępy". Przecenione z 31,99zł do 9,99zł. A że jest to zbiór opowiadań wydany przez Fabrykę Słów (w 2009 roku) w standardowym dla nich formacie książek, mający do tego ciut ponad 500 stron - to rzecz jasna nie mogłem tego nie kupić.
Tym bardziej, że twórczość Roberta Cichowlasa kojarzyłem piąte przez dziesiąte wcześniej (chociażby "Duckfucker" z "Bizarro Bazaru"), słyszałem też, że jest sympatycznym gościem. Ponadto ponoć lubi rysować penisy. Twórczość drugiego z współautorów była mi nieznana.
Jak sama okładka wskazuje, czytelnik ma do czynienia z horrorami. Niektóre opowiadania zostały napisane przez obydwu autorów, pozostałe przez jednego albo drugiego.
Powiedzmy sobie szczerze, nie są to dzieła przełomowe dla gatunku, jednak widać i czuć toksyczne wyziewy całkiem otwartych umysłów autorów, którzy wiele razy wyszli nieco poza skostniałe konwencje. Niektóre opowiadania zostawiały po prostu uczucie przejmującej dziwności, że ciasne granice szarości wszechobecnej zostały poszerzone, niektóre miały wydźwięk całkiem groteskowy, spora część pogrążała w jakiejś takiej zadumanej refleksji nad wszystkim i nad niczym. Także nad kondycją ludzką i losem człowieczym. Jest trochę zabawnych w sumie gier z konwencją (złota rybka, wampiry, Szatan) i nieco melancholijnych zabaw z konwencją też od czasu do czasu (Bóg).
Jest trochę przemocy, jest też trochę atmosfery zagrożenia, wreszcie jest też zmaganie się bohaterów z czymś obcym, nieznanym. Nie ma gore sensu stricte (bo rozgraniczam gore od opisanych efektów przemocy, nie raz bardzo gwałtownej) ani jakiś wynaturzeń zupełnie po bandzie. Na uwagę zasługuje opowiadanie tytułowe, będące opowieścią typa siedzącego w klimatach filmów mondo i snuff, który sam co nieco filmował.
Przy niczym z tego się nie bałem, ale czytało się po prostu fajnie. Plusy za wyobraźnię autorów i ogólny wydźwięk całości.

niedziela, 10 listopada 2013

Krzysztof Boruń "Małe zielone ludziki" (oba tomy)

"Małe zielone ludziki" leżały na półce ze starymi książkami bardzo długo. Nie sięgałem po nie, czytając najpierw inne tytuły, bo sam tytuł tego dwutomowego dzieła wydawał mi się nieco infantylny.
Potem sięgnąłem po te książki - i właśnie posypuję głowę popiołem. Obiecuję sobie, że nigdy już nie ocenię książki po tytule, jak bardzo by nie wydawał się idiotyczny.
Kolejna perła z lamusa, którą wchłonąłem jednym tchem.
Nie każdemu jednak przypadnie to do gustu. Książki są bowiem przeładowane wręcz szczegółowymi analizami politycznymi, opisami intryg politycznych w bardzo szerokim kontekście, nawet jeden z głównych bohaterów jest doktorem politologii.
Agnieszka jest terrorystką z wątpliwościami należącą do grupy Zielony Płomień. Organizacja została założona przez jej chłopaka, cenionego naukowca, który został złapany w Afryce i trafił do więzienia. Organizacja postanawia odbić swojego przywódcę, jednak Agnieszce nie podobają się metody używane przez nieco autorytarnego towarzysza z Japonii.
Na miejscu wszystko się jednak bardzo komplikuje, gdy okazuje się, że cała intryga kręci się wokół tajemniczego Vortexu P - dziwacznej sfery, która utworzyła się na ogromnym obszarze w Afryce, pochłaniając sobą kilka ważnych miast i ośrodków przemysłowych (w tym kopalnie uranu i fabrykę sprzętu wojskowego) kilku krajów, głównie zamieszkałego przez białą ludność Dusklandu, gdzie oficjalna ideologia jest wybitnie rasistowska. W kraju obok, gdzie rządzi de facto międzynarodowy koncern - przez kolejnych marionetkowych dyktatorów, sytuacja zaostrza się do tego stopnia, że w każdej chwili może wybuchnąć wojna domowa.
Wraz z rozwojem fabuły i to przyśpieszające, to znów zwalniającej akcji (niektórzy mogliby stwierdzić, że książki są nierówne, widowiskowe strzelaniny, pościgi i ucieczki przeplatają się z ciągnącymi się nawet po kilkadziesiąt stron rozmowami, rozważaniami, itp.) bohaterka na skutek zbiegu okoliczności zostaje wzięta za kogoś innego. Ląduje w samym środku odmalowanych przez autora globalnych spisków najróżniejszych formalnych i nieformalnych organizacji międzynarodowych, wywiadów światowych mocarstw, itd. Czy rzeczywiście Vortexem, pod którego czaszą człowiek doświadcza niezwykłych (ale zazwyczaj destrukcyjnych) przeżyć, wizji, halucynacji, gdzie z wielkim trudem działa elektronika ktoś steruje? Czy to efekt użycia tajnej broni? Nieudany eksperyment? Znak od siły wyższej? Od UFO? Czy ściśle zakamuflowane "dyspozytornia" i "anty-dyspozytornia" od wieków toczą walkę o władzę nad światem, swobodnie przestawiając na globalnej szachownicy pionki państw? Dlaczego niektórzy zdają się być bardziej odporni na działanie Vortexu od innych?
Wielkim plusem (ale dla niektórych zapewne będzie to minus) książek jest to, iż postacie wykreowane przez autora zderzają się z czymś, czego nie rozumieją, co ich przerasta, autor nie daje czytelnikowi prawdy podanej jak na tacy, zamiast tego bardzo wiarygodnie przedstawia najróżniejsze warianty i wariacje opinii na temat tego, co właściwie się dzieje. Z wielkim rozmachem (i ze znawstwem) kreuje też sieć międzynarodowych relacji zacieśniającą się wokół Vortexu, pokazuje jak poszczególni aktorzy rozgrywają swoje partie w globalnej grze zwanej polityką.
Dla niektórych niedosytem może być zakończenie. Uwaga spoiler - autor niczego nie wyjaśnia - historia kończy się zupełnym pandemonium. Ma to jednak sens. Nie po to autor tworzył misterną sieć domysłów i podejrzeń, by na końcu jednym ruchem pióra (czy czym/na czym tam pisał) wyłożyć karty na stół. Czytelnik ma wrażenie, że tak jak główna bohaterka zostaje wrzucony nagle w wydarzenia rozgrywające się już od bardzo długiego czasu, jest skołowany i nie wie, co się dzieje, którzy bohaterowie są pozytywni, którzy nie, kto jest na czyich usługach, kto co chce osiągnąć i jakim kosztem. Tu nie ma czerni i bieli (no, niech tam, niektórzy są ciemnoszarzy a niektórzy jaśniejsi), jest tylko konflikt interesów.
Fani fantastyki socjologicznej/politologicznej na pewno się na tym nie zawiodą. Reszta może w niektórych momentach przysnąć, przytłoczona ogromem nazwisk, nazw własnych, itd.

poniedziałek, 4 listopada 2013

Karl Michael Armer "Pustynny blues"

Z okazji Wszystkich Świętych i Zaduszek wypadało wrócić w rodzinne strony.
Nauczony przykrymi doświadczeniami sprzed lat oraz mając na uwadze małą przepustowość ulicy, którą ode mnie autobus toczy się przez świat na dworzec PKP, pojechałem tam ponad godzinę przed pociągiem, na który i tak miałem już parę dni wcześniej kupiony bilet.
Cóż, jak na złość tym razem korków i paraliżu komunikacyjnego nie było.
Mają godzinę w zapasie, grzechocząc za sobą torbą podróżną doczłapałem powoli do bukinistów stojących przed peronami od strony dworca.
Ostatnimi czasy często o nich wspominam, zwłaszcza o stoisku Jarka, gdzie zaglądam bardzo często, ilekroć jestem w pobliżu, ale można tam znaleźć cuda i niewidy rozmaite, więc czemu miałbym o nich nie wspomnieć, tym bardziej, że omawianą książkę (tzn. zaraz zacznę ją omawiać) też tam kupiłem.
Więc (tak, wiem, nie zaczyna się zdania od "więc" - ale język jest konstruktem społecznym i więc kij z nim) jak wspomniałem już wyżej, kupiłem sobie właśnie taką książkę. Wydałem za nią oszałamiającą kwotę 8zł, czyli tyle, co czasem idzie na piwo. Owszem, nie jest pierwszej młodości, ale cóż z tego. Książki są do czytania, nie do ustawiania i oglądania (chociaż w tym momencie pewnie mnóstwo fetyszystów mogłoby zaprotestować gromko - cóż, są gusta i guściki, podejścia i rozejścia, zejścia i wejścia... zaraz, co ja chrzanię właściwie).
Stałem tam przy tej metalowej budzie z książkami prawie godzinę. Stałem i przeglądałem intensywnie asortyment. Wypytałem to o to, to o tamto, pogrzebałem tu i ówdzie. Pomyślałem, że głupio by wyszło, jakbym odszedł z niczym, skoro kilka "kupek" z książkami zdążyłem kilkakrotnie poprzestawiać na różne sposoby, szukając czegoś z tym Czymś pod kolejnymi warstwami.
Już miałem odejść z niczym, gdy mój wzrok spoczął na okładce tej książki.
Pierwsze skojarzenie miałem dziwaczne i przypadkowe. Ale tytuł i rysunek na okładce skojarzył mi się z "Cowboy Bebop" oraz "Trigun". A także z "Vampire Hunter D". Jeszcze odleglejsze skojarzenia. Generalnie z jakimś kosmicznym westernem/post-apo. A że to bardzo pozytywne skojarzenie, mimo tego, że odległe (chociaż niekoniecznie - jedno z opowiadań ze zbiorku - tak, bo to zbiór opowiadań - pasowałoby do takiego klimatu nieco) to dokonałem zakupu, mimo tego, że twórczości pana Armera nie znałem (przynajmniej nie kojarzyłem) wcześniej.
Być może to siła skojarzeń - lub wywołane nią przychylne nastawienie - ale książka niezwykle przypadła mi do gustu. Śmiem twierdzić, że to jedna z lepszych i mocniej zapadających w pamięć rzeczy, jakie czytałem ostatnio.
Jak już wspomniałem, jest to zbiór opowiadań. Większość z nich to rozmaite post-apo w różnych sceneriach, jedno przywodzi na myśl "Mechaniczną pomarańczę" a wszystkie zawierają opinie autora nt. współczesnego świata, kondycji społeczeństwa, itd. Przynajmniej pierwsze opowiadanie jasno wskazuje też na to, że autor nie lubi skrajnej prawicy - co jest zdecydowanym plusem. Z drugiej strony, za czym by się nie opowiadał - nie ma tu natrętnej propagandy, jest tylko analiza, wnioski czytelnik może wysnuć sam - kolejny plus.
Zbiór otwiera opowiadanie "Tubylcy z betonowej dżungli". W idealnie szarym, betonowo-plastikowym świecie na ulicach rządzą gangi. Jeden z nich likwiduje konkurencje, aż zostaje jedynym gangiem w okolicy. Członkowie nagrywają i sprzedają potem sceny rozbijania ostatniego gangu przeciwnego. Zgłaszają się do nich przedstawiciele lokalnych władz oraz Partii Narodowo-Etycznej. Młodzieńcy dostają stanowiska w partii oraz, jako gang, zostają ustanowieni pomocniczą jednostką policji.
Opowiadanie kończy się stwierdzeniem jednego z bohaterów, że wkrótce będą mogli kształtować nową przyszłość, "wspaniałą, szarą przyszłość".
Fascynacja bohaterów przemocą, wulgarny darwinizm społeczny oraz klaustrofobiczne, ciężkie pejzaże wielkiego miasta, gdzie toczy się akcja, przytłaczają i fascynują zarazem. Skojarzenia z industrialem są bardzo na miejscu, także pod względem "stylówy" bohaterów. Do tego scena samobójstwa - kobieta wychodzi na balkon - wszyscy ją dopingują, żeby skoczyła. Gdy przyjeżdża straż pożarna, zostaje obrzucona śmieciami. Przejaskrawione, ale jakże prawdziwe. Do tego uwaga jednego z bohaterów, że w zwolnionym tempie skok będzie i tak do zobaczenia w telewizji. Moc.
"It's all over now, Baby Blue" to zaś opowiadanie o świecie, którego trafił szlag, i to bardzo intensywnie. Opowieść o uciekającym z ludzi człowieczeństwie w sytuacji, gdy wszystko co ludzkie staje się ludziom obce. Przygnębiająca puenta. Tragiczna tęsknota za uporządkowanym światem konsumpcji, który nie był idealny, ale zapewniał bezpieczeństwo.
"Pustynny blues" to znów post-apo. Syndrom Nagłej Śmierci wytłukł na całej ziemi całą populację mającą więcej niż 20 lat. Ponieważ kilku miliardów ludzi nie miał kto chować, niedobitki zostały wycięte przez gigantyczne epidemie. Przetrwał na całym świecie ułamek dawnej populacji, tym bardziej, że jak na złość jednocześnie nagle zwiększyła się na całym globie temperatura. Główny bohater jedzie harleyem przez pustkowia Arizony, aż trafia na samotną stację benzynową. Zakończenie wywraca wszystko dookoła kilka razy, po czym bije i gwałci czytelnika.
"Miasto-Labirynt" to wstrząsająca opowieść o tym, jak ludzie są wsysani w nierzeczywistość wirtualną, która tak się rozrosła, że wchłonęła de facto prawdziwy świat. Nawet ze zmarłymi można pogadać, bo są zmienieni w programy komputerowe. Na ile główny bohater jest w stanie poświęcić swoją niechęć do cyberprzestrzeni i odnaleźć ukochaną (po tym, jak uciekła w świat jakiegoś mega-MMO po iście gwiezdnowojennej zagrywce autora ["Oh, Han, it's not like that at all. He's my brother"]), tego chyba nie wie nawet on sam.
"Przez wszechświat gnam, szubiduba" to groteskowa opowieść o załodze gwiezdnego okrętu, która żeby nie zwariować, non-stop jest naszprycowana narkotykami. Lecą przez wszechświat bez ładu i składu i niszczą każdą planetę z rozwiniętym życiem, bo tego podobno wymagały od nich ich rozkazy, których już i tak nikt z nich nie pamięta. Gdy kontrolę nad statkiem przejmuje autopilot, nie zdają sobie sprawy, że doprowadzi to do...
"Obydwiema nogami na Ziemi" ma zupełnie inną wymowę niż poprzednie opowiadanie. To tragiczna historia o załamaniu nerwowym byłego dowódcy misji księżycowej. Autor chwali się przy okazji posiadaną wiedzą z zakresu psychologii.
"Okrążenia" to liryczna historia o sensie życia pewnego starszego faceta, w którego głowie pewnego dnia odzywa się obca inteligencja. Opowiadanie o w gruncie rzeczy optymistycznej i pogodnej wymowie, jakże kontrastowe w stosunku do poprzedniego.
"Utrapienia z biotechniką" to monolog pierwszoosobowej narratorki, opisującej swoje przeżycia związane z faktem, że do powszechnej produkcji weszły ludzkie klony. Zabawne, aczkolwiek niepokojące.
"Co warto wiedzieć o sprzęcie OBC" to stylizowana relacja/folder reklamowy firmy zajmującej się produkcją modeli sztucznych ludzi, ni to klonów, ni to produktów ludziopodobnych o ograniczonej psychice i niepełnej woli. Również niepokojące. Szyderstwo z utowarowienia wszystkiego.
"To nie trzęsienie ziemi, to tylko panu trzęsą się kolana" to dopiero szyderstwo z utowarowienia wszystkiego! A przy tym jakiż policzek wymierzony w mentalność kapitalistyczną, w oparcie wszystkiego za dążeniu do zysku, dosłownie po trupach.
Rzecz się dzieje w parku rozrywki, który symuluje kilka rozmaitych światów - mamy starożytny Rzym, Tahiti, angielską wioskę, Bagdad rodem ze świata "Baśni z tysiąca i jednej nocy", itd., przygotowane tak, by odwiedzający mieli złudzenie tego, że faktycznie są w obcym świecie. Tu każdy manager, każdy spracowany korposzczur i biurwa może poczuć się kimś.
Ale w pewnym momencie szlag wszystko trafia - dochodzi do ekstremalnych aktów przemocy, które rozlewają się na całą wyspę. Dla głównego bohatera będzie to okazja, by zweryfikować bardzo swoją wizję świata...
Kurcze, rozpisałem się o tym dłużej, niż o niektórych nielichych cegłach. Niech to stanowi dowód mojego uznania. Autor wpisany - wysoko wpisany - na listę autorów, których twórczość warto poznać bliżej.

sobota, 2 listopada 2013

"Po drugiej stronie. Weird fiction po polsku"

Dopisek z końca roku 2015 - wrażenia zawarte poniżej są przedawnione. Kilka zdań po latach i przeproszeniu się z weird tutaj.


No tak, znowu był jakiś konkurs, który przegapiłem. Ale nie tylko prace konkursowe się w tej antologii znalazły.
Twórcom przyświecał zacny cel - zaznaczyć w Polsce obecność weird fiction. W sumie to samo przyświeca chociażby środowisku "Coś na progu", na pierwszy rzut oka jednak widać różne podejście i różne definiowanie gatunku.
W porównaniu do "Po drugiej stronie", cokolwiek co pojawia się w "Cosiach" jest dużo "lżejsze". Twórcy antologii zgromadzili tutaj rzeczy zdecydowanie przygnębiające, tworzące nastrój beznadziei i apatii. Niesamowitość wylewająca się z tych opowiadań ma jednoznacznie mroczne, dziwaczne, wypaczone konotacje. Ta niesamowitość jest wroga człowiekowi - lub przynajmniej nieprzychylna mu. Mroczny duch unosi się nad książką - niesamowitość wpędza w obłęd, rozbija światopoglądy, zabija chęć do życia.
Do tego stopnia, że czytając tę antologię, parę razy zamiast pogrążyć się w zadumie parsknąłem śmiechem - bo ileż można babrać się w klimatach tak depresyjnych, że aż sztucznych. O ile sam twierdzę, że nauka nie zna odpowiedzi na wiele pytań i być może nigdy tych odpowiedzi nie udzieli, że do wszystkiego trzeba podchodzić z wyczuciem, bo nic nie jest pewne, proces falsyfikacji nigdy się nie kończy, bardziej prawdopodobne twierdzenie wypiera mniej prawdopodobne, gdy zbierze się więcej danych (chociaż i tak suche dane nic nie dają - liczy się interpretacja, bo pełen obiektywizm jest niemożliwy, tak samo jak pełna, niepodzielna, abstrakcyjna Prawda, Piękno, Dobro i inne słowa-klucze, słowa-wytrychy służące opętanym przez siebie maniakom do czynienia świata gorszym miejscem) nic mnie tak nie denerwuje jak olanie zupełnie aparatu poznawczego i zamknięcie się w czterech ścianach własnych wyobrażeń, przyjęcie mętnego fideizmu i negacji nauki i ludzkiego rozwoju.
Tak pojęte weird fiction, bardziej poważne od w gruncie rzeczy przygodowych i całkiem poczciwych opowiastek z "Cosia", niesie jednak za sobą poważne zagrożenie - wzmacnia strach przed nieznanym. A strach prowadzi do ciemnoty i zabobonu. Strach przed nieznanym napędza wszystkie demony z jakimi boryka się ludzkość od wieków. Nawet jeśli nigdy nie poznamy praw rządzących wszechświatem, bo sam wszechświat wymyka się wielokrotnie naszym granicom pojmowania, to jako gatunek nigdy nie powinniśmy ustawać w opisywaniu i wiwisekcji otaczającej rzeczywistości, by ją odczarować, złamać wszelkie tabu i wyzwolić się przez transgresję. By żyć i cieszyć się mimo wszystko tym, co mamy tu i teraz. By nie zastępować jakiś kamiennych bałwanów ukrzyżowanym cieślą, a niego samego abstrakcyjnym rozumem. By zdając sobie sprawę z naszych ograniczeń nie bać się nieznanego. Wejść w nieznane z podniesioną głową, nawet jeśli zje nas tam jakiś Yog-Sothoth czy inne cholerstwo.
Nie wiem Czytelniku, czy dobrze się zrozumieliśmy - nie mam nic przeciwko weird fiction, bardzo sobie cenię Lovecrafta czy innych klasyków gatunku. Lovecraft czy Grabiński jednak byli dziećmi swoich czasów. Ich twórczość to odbicie niepokojów ich epoki. Ich twórczość zwraca uwagę na niedociągnięcia nauki, na niemożliwość pełnego poznania, nad tym, że tworząc sobie bezpieczne światy własnych wyobrażeń zamykamy się na to, co nauce się wymyka, co do niej nie należy. Sam Lovecraft był jednak człowiekiem nauki. Dlatego zdawał sobie sprawę z jej ograniczeń i z niebezpieczeństwa ślepej wiary w jej moce.
Grunt to zachowanie równowagi - najlepiej mieć otwarty umysł i nie dowierzać wszystkiemu - zarówno prawdom wiary i jak prawom nauki. A jak trafi się coś, czego nie da się zrozumieć - najlepiej zostawić to własnemu losowi. Może ktoś do tego powróci za jakiś czas, a jeśli nie - trudno, w końcu są na tym świecie rzeczy, o których nie śniło się filozofom. Trzeba świat tych rzeczy po prostu zaakceptować.
Uch, rozpisałem się nieco nie na temat. Ale tak to widzę.
Tymczasem, uogólniając rzecz jasna, przekaz antologii jest momentami przegięty w drugą stronę.
Antologia, o okładce budzącej skojarzenia z Gigerem i okładkami dwóch zbiorów opowiadań Lovecrafta wydanych przez Zysk i Spółkę, poprzedzona jest kilkoma artykułami, w których ich autorzy wyjaśniają skąd i dlaczego ta antologia się wzięła, a także próbują zdefiniować gatunek, odwołując się przy tym nie tylko do własnych przemyśleń ale i przemyśleń zarówno klasyków gatunku, jak i rozmaitych badaczy. Najbardziej radykalną definicję przedstawił Paweł Mateja w swojej "Filozofii weird fiction", którą zakończył słowami "Weird fiction nie jest więc jedynie literaturą. To droga do szaleństwa." Mateusz Kopacz zaś próbował udowodnić, że weird fiction to nie bezmyślna pulpa jak bizarro czy splattery, tylko wręcz literatura poważna. Cóż, nie mogę się nie zgodzić z tą tezą, że to coś więcej, niż pulpa (chociaż to zależy od subiektywnie przyjętej definicji) z drugiej strony nie mogę się zgodzić, że bizarro czy filmy gore to pulpa. Sam fakt bombardowania odbiorcy treściami średnio dla niego przyswajalnymi (chociaż wątpię, by po jedno i drugie sięgali odbiorcy nie wiedzący, z czym mają do czynienia) może go "uświadomić" że wszystkie tabu i uznane powszechne (w naszym kręgu kulturowym) świętości to śmietnik historii, coś możliwego do przekroczenia. I byłbym bardzo ostrożny z ferowaniem wyroków, co jest literaturą poważną, a co nie. Stoję na nieco pesymistycznym stanowisku, że takowa już dawno obecnie stała się gałęzią popkultury lub zmieniła w oderwany od treści a nawet czasem i od formy snobizm dla samego snobizmu.
Ba, bizarro czasem samo się nazywa mianem "new weird". Rzecz jasna, można dyskutować na ile takie samookreślenie ma sens, a ma tylko w przypadku oderwania jednego i drugiego zjawiska od kontekstu historycznego i kulturowego, w jakich powstało. Jeśli weird fiction miało potencjał - nazwijmy to - transgresywny, jeśli bulwersowało i wstrząsało ówczesnymi czytelnikami, wyznaczając nowe granice tego, na co pisarz może sobie pozwolić, to faktycznie bizarro wychodząc z tych właśnie granic i przesuwając je znacznie dalej może się zidentyfikować jako "new weird". Ale to tylko jedna z wielu możliwych interpretacji.
Główną częścią antologii są rzecz jasna opowiadania. Kilka z nich jest wybranych specjalnie do książki, większość to rezultat konkursu, na który wpłynęło ponad sto prac.
"Trzy noce" Leonida Andriejewa to klasyk z początku XX wieku. Opowieść o śmierci z punktu widzenia umierającego. Gęsty, mistyczny klimat.
"Serce kolei" Łukasza Orbitowskiego to brudna i dosadna opowieść o pociągu podmiejskim, jego personifikacji i ludzkim szaleństwie. Wariacja na temat "co mógłby pisać Grabiński, gdyby żył współcześnie". Czuć Krakowem.
"Rubieżyca" Tomasza Połońskiego to tak bardzo lovecraftowe opowiadanie, jak tylko się dało. Charakterystyczna narracja (racjonalnie myślący i nie wierzący w nic niepoznawalnego gość relacjonuje historię, zarzekając się co chwila, że nie wierzy do końca w to, co relacjonuje, bo to po prostu niemożliwe), eleganckie wpasowanie lovecraftowskiego nieznanego w mity słowiańskie.
"Wspólna podróż" Renaty Majgier to znowuż echa Grabińskiego. Opowieść o duchach i prawdziwej miłości (silniejszej niż śmierć) w realiach kolejowych. Melancholijne.
"Ogniomistrz" Rafała Chojnackiego to opowieść niesamowita rozgrywająca się na Westerplatte w maju 1939 roku. W tle jest Thule i żywiołak ognia.
"Maszynista" Tomasza Fenske (Fenskego? od zawsze mam problem z odmianą nazwisk, przepraszam) to znów ukłon w stronę Grabińskiego ale mniej wyraźny. Opowieść o maszyniście, który ma pecha do samobójców. Intensywnie napisana rzecz.
"Paznokcie" Łukasza Wesołowskiego to horror miejski o nawiedzonym mieszkaniu. Świetne zakończenie.
"Uśmiech Zuzy" Ryszarda Wojtyńskiego nosi podtytuł "Opowieść o namiętności i śmierci" i został zadedykowany pamięci Stefana Grabińskiego. I w sumie wszystko jasne.
"Fikcja na ulicy Krzywej" Pawła Matei to najbardziej "fideistyczne" opowiadanie w antologii i przy okazji chyba najlepsze. Mroczne, mocne, dosadne, pełne niedopowiedzeń i brudu ściekającego ze ścian pokoju w którym przyszedł na świat Syn Boży... ale jakiego Boga, oto jest pytanie.
"Kłębowisko" Dawida Kaina to zaś jest krótka historia dotykająca metafizyki autora jako takiego.
"Wojna" Wojciecha Guni to opowieść o.. hm, no właśnie. Niby o wojnie, ale w sumie to bardziej o reprodukcji wzorców. Bardzo niejednoznaczna opowieść. W sumie nie ma tutaj elementów nadnaturalnych.
"Dualizm" Kazimierza Kyrcza Jr. to wyprawa w głąb rozmyślań i wizji głównego bohatera, który próbuje się złożyć do kupy. Pokrzepiające. Poniekąd.
"Żart" Mikołaja Zalewskiego traktuje o żarcie, którego ofiarą pada przypadkowy gość. Niepokój również nie ma źródeł nadnaturalnych.
"Śnienie" Mateusza Kopacza traktuje zaś o studencie archeologii, który na Kaszubach natrafia na coś bardzo starego - i złowrogiego.
"Żegnaj Melhizabet" Bartosza Orlewskiego traktuje o tym, że coś się stało z rzeczywistością jako taką. Coś się bardzo dziwnego i bardzo złego. Taka mała apokalipsa. W sumie pokrzepiające, mimo tego, że rozpoczęte cytatem z Ligottiego.
"Pocztówki z głębi" przesyła Marcin Podlewski. Tekst dotyczy Nieznanego, które siedzi we współczesnej fizyce. I odkrywało się przed przodkiem głównego bohatera, jak i przed nim samym, kosmonautą. Świetny pomysł i bardzo dobre wykonanie.
"Cień pośród gwiazd" Michała Leszczyńskiego to kolejny wyraźny lovecraft-worship, ale bardzo interesujący, bo będący przez cytowane w całości listy sprzed wieków ucharakteryzowany na retrospekcję. Zastanawiam się tylko, czy rzeczywiście tamten język powinien brzmieć tak współcześnie.
"Opowieść o Lasocie" Jakuba Łakomego to opowieść faktycznie niesamowita. Na tyle niesamowita, że nie dałoby się jej podsumować w paru słowach.
"W labiryncie Sapmi" Knedler czytelnik poznaje zimną i obcą północ, gdzie nieco przypadkowa rzeźbiarka, cierpiąca zresztą na hmm na ludzi ma do wykonania coś bardzo ważnego.
"21.XII.2012" Krzysztofa T. Dąbrowskiego traktuje o duchach. Lub raczej na odwrót - o żywym w świecie duchów. Bo jednak ze światem stało się wtedy coś złego. A może jednak nie. Zakończenie trochę mnie rozczarowało. Było zbyt hmm zbyt błahe.
"Językiem aniołów" mówi Marcin Knoppek. I mówi w bardzo lovecraftowym duchu. Ot, brat księdza który zginął w tajemniczych okolicznościach próbuje dowiedzieć się, co się stało. I ostatecznie znajduje coś, czego raczej się nie spodziewał.
I tyle opowiadań. Na zakończenie antologii są jeszcze "teksty teoretyczne". Ot, esej Grabińskiego, fragmenty listów Lovecrafta do różnych osób w tym kumpli po piórze, obszerny i bardzo ciekawy esej Ligottiego o tym, jak pisać horror. O ile Ligotti to przypadek dla dobrego psychologa (lub raczej psychiatry) to mimo swoich wszystkich dziwnych odchyleń w dziwnych kierunkach (antynatalizm, itd.) trzeba przyznać, że pisze bardzo ciekawie i ze znawstwem (oraz ze specyficznym poczuciem humoru) o tym, jak pisać to, co sam pisze. Najbardziej chyba przewrotny tekst dowolnego typu z całej antologii.
Podsumowując - mimo moich zarzutów natury - nazwijmy to - ideologicznej, które wyszczególniłem wyżej, poziom antologii zarówno literacki jak i merytoryczny jest bardzo wysoki. Po raz kolejny wydawnictwo Agharta odwaliło kawał dobrej roboty. Polecam zarówno laikom jak i tym bardziej zainteresowanym. A że rzecz z tego roku, to pewnie jeszcze dostępna.

piątek, 1 listopada 2013

Leszek Będkowski "Ponure raje Janusza A. Zajdla"

Jak wspominałem gdzieś tu na blogu wcześniej, z tydzień temu byłem w Gdańsku. W jednym z budynków Uniwersytetu Gdańskiego było sobie stoisko z książkami. Tzn. nie tylko z książkami, ale i książki tam były najrozmaitsze - od beletrystyki (Lovecraft, Poe, King; Sergiusz Piasecki; Burgess) przez filozofię i pozycje bardziej naukowe z rozmaitych dziedzin, przez rzeczy niezwykłe ("Drzwi percepcji" Huxley'a, ""Językoznawstwo"" Stalina) aż po różne różności.
Wśród tychże różności znalazłem coś takiego. Jako że Zajdla bardzo sobie cenię, tak samo jak i resztę ekipy socjo-fantastów polskich sprzed lat, to sobie to kupiłem.
Jest to dziesiąty numer "Anatomii fantastyki", całkowicie zajęty przez Leszek Będkowski z opracowaniem o Zajdlu będącym skróconą wersją doktoratu autora.
Autor w sumie nie odkrywa Ameryki - uważny czytelnik doszedł sam do tego, że patrzenie na Zajdla jako tylko na komentatora rzeczywistości rozkładającego się i zbiurokratyzowanego PRLu byłoby uproszczeniem, i że Zajdel tworzył ostrzeżenia przed totalitaryzmem o charakterze w gruncie rzeczy uniwersalnym. Autor rozbił na części pierwsze światy przedstawione kilku książek Zajdla i jego opowiadań, przeanalizował je z różnych perspektyw, opisał społeczeństwo ubezwłasnowolnione, itd.
Autor poświęcił trochę słów Lemowi, Wnukowi-Lipińskiemu i jeszcze paru autorom, wśród których nie było Peteckiego, co mnie osobiście zdziwiło.
Tak czy owak, ciekawe opracowanie i wartościowe, szczególnie jak ktoś jest nowy w tych klimatach. Może jeszcze gdzieś można to dostać, kto wie (wyszło w 2000 roku).

Ernst Jünger "Książę piechoty"

Jünger nie napisał książki pod takim tytułem. "Książę piechoty" to pierwsze polskie tłumaczenie "W stalowych burzach" (pierwsza książka Ernsta, z 1920 roku) autorstwa ppłk dypl. Janusza Gaładyka. W drugim wydaniu (z 1938 roku) tłumacz pozostawił "W nawałnicy żelaza" jako podtytuł.
Jak wspomniałem wyżej, jest to pierwsza książka Jüngera. Składają się na nią poskładane do kupy zapiski z lat I wojny światowej, doświadczenia przełomowego dla autora, które wpłynęło na całe jego późniejsze życie.
Spotkać się można ze stwierdzeniem, że autor gloryfikuje w tej książce wojnę. Faktycznie, w porównaniu do np. "Na zachodzie bez zmian" Remarque'a książka może zostać uznana za gloryfikację wojny. Ale mimo wszystko nie jest tak do końca.
Widać wyraźnie, lub może tylko ja to widzę wyraźnie (tzn. reinterpretuję nieco), szczególnie pamiętając o "Sturm"ie, że autor potrzebował zracjonalizować sobie swoje przeżycia, nadać im sens, żeby nie stały się dla niego czymś zupełnie bezsensownym. Z jednej strony opisuje rzeczywistość wojenną zimnym okiem entomologa, przeprowadza jej wiwisekcję, opisuje bez emocji co widzi. A widzi tysiące trupów, widzi śmierć, widzi szaleństwo i ludzkie tragedie. Widzi wszy, szczury, widzi gorejącą śmierć spadającą z hukiem z niebios, widzi ścierające się masy żelaza, widzi ludzkie marzenia starte na proch w stalowej burzy, widzi żywoty złamane w nawałnicy żelaza. Gdzieś tam jeszcze egzystują sobie echa dawnego życia - ale oto nadchodzi nowa epoka, która narodziła się w błocie i krwi, w pyle i gazie bojowym frontu zachodniego, w piekle wojny pozycyjnej, w bezsensownych szturmach na gniazda karabinów maszynowych, pośród stygnących, drgających, rozerwanych na strzępy zwłok w lejach po pociskach artyleryjskich. Z perspektywy kronikarza wylicza ile jego znajomych i przyjaciół poznanych na froncie zginęło, czasem w zupełnie bezsensowny sposób. Tylko czasem pozwala sobie na westchnienie nad śmiercią podwładnych. Nie doszukuje się niczego ponadludzkiego w tym, że kilkakrotnie sam cudem wyszedł żywy z sytuacji niemożliwej. Kończy wojnę czekając na powrót na front, ozdobiony 20 bliznami. Kilka raz mogłoby być śmiertelnych, gdyby pocisk lub odłamek czegoś trafił go kilka centymetrów wyżej czy niżej. 
Jego styl dopiero się rozwija, wraz z charakterystycznym podejściem przejścia od szczegółu do ogółu, jest także zniekształcony przez tłumaczenie (język polski się zmienił od tamtego czasu), ale widać i czuć, że to Jünger właśnie.
Autor był postacią bardzo skomplikowaną. Kotłowały się w nim dwie postawy - jedna - nacjonalistyczna, "masowa", druga - arystokratyczna, heroiczna, indywidualistyczna (ale nie w sensie liberalnym, mieszczańskim). Jest to widoczne też i tutaj. Z jednej strony żołnierz w brudzie i smrodzie, głodny, zawszony i pozbawiony złudzeń wykuwa wiarę w lepszą przyszłość dla Niemiec, autor zobaczył w swoich towarzyszach broni przedstawicieli tego samego narodu, z drugiej strony pada określenie "książę piechoty", które tłumacz słusznie użył jako tytuł książki. Charyzmatyczny i niezłomny dowódca, heroiczny, nieugięty, rycerski (na ile to jeszcze możliwe) prowadzi do natarcia masy żołnierzy, których nie traktuje jako równych sobie. Gigantyczna rzeź staje się dla niego czymś w rodzaju przygody (nie jest tak nigdzie tam wprost napisane, no ale znam starego Ernsta na tyle, by wyczytać coś takiego między wierszami), powinnością, formą bytu. Tak po prostu trzeba, nie ma w tym miejsca na żal, smutek, strach.
Chociaż raz zdarzyło się Ernstowi uciec z bombardowanego leja. Szybko się jednak zebrał w sobie - w końcu był akurat dowódcą kompanii - i pozbierał do kupy kogo się da, dodał otuchy umierającym rannym, itd. Przejmujący fragment, mimo suchości stylu. Innym razem narzeka na to, że wpadł w istny berserk, w czasie potężnego szturmu na wrogie pozycje, gdy zaślepiony szałem i żądzą krwi mordował każdego, kto się nawinie. Przypadkowy wrogi żołnierz zdążył mu zamachać przed oczami zdjęciem z rodziną i dzięki temu nie dostał kulki, a Ernst zdobył się potem na wyznanie, że morderczy szał nie przystoi prawdziwemu wojownikowi. Nie przystoi mu też strzelanie do sanitariuszy, bo to niehonorowe. Strzelanie do kogoś, po zadeklarowaniu tego, że się poddaje również nie jest w porządku.
Wojna materiałowa jednak z definicji nie za bardzo jest honorowa - bo co jest honorowego w bombardowaniu się pociskami artyleryjskimi, które czasem spadną na naszych żołnierzy, bo ktoś coś źle obliczył, w truciu się gazem, itd. Autor wychwycił, że świat się zmienił. Chociaż może powinien po prostu zauważyć, że to tylko jego wyobrażenia nie miały "ekwiwalentu empirycznego".
Bo świat nigdy nie przypominał świata rodem z romansów rycerskich.
Dlatego też Ernst nie opisuje do końca rzeczy charakterystycznych dla żołnierza frontowego - owszem, alkohol się leje strumieniami, są tam też gdzieś rozmaite kobiety. Zarysowuje tylko to, co nie pasuje mu do jego wyobrażeń, do chęci zachowania w obrazie wojny tyle przekonania o honorowym starciu równych sobie, heroicznych jednostek, ile się da. Więc dopiero w "Przybliżeniach" autor obiektywnie przedstawił świat kurew i szpitali dla chorych na choroby weneryczne, wojnę po pijaku i wojnę na innych używkach.
"Księcia piechoty" lub "W stalowych burzach" (późniejsze tłumaczenie prof. W. Kunickiego, który zmonopolizował w sumie Jüngera w Polsce) koniecznie należy więc przeczytać razem ze "Sturmem" i "Przybliżeniami". By wyłapać szerszy kontekst i mieć wgląd w rozterki autora. Bo sama ta książka jako taka, przeczytana w oderwaniu od reszty przebogatej twórczości autora, który potem wielokrotnie sam przekraczał swoje poglądy i szedł dalej, spłyci i wypaczy obraz Jüngera jako takiego.

Wiktor Żwikiewicz "Delirium w Tharsys"

Trzecia książka Żwikiewicza jaką czytałem i zarazem trzecia książka Żwikiewicza, w której wszystko kręci się wokół jednego problemu - problemu ewolucji. Ewolucji człowieka, biosfery, natury ziemskiej lub obcej jako takiej. Do tego pojawiają się wątki, które zahaczają o to, co dziś określa się mianem transhumanizmu.
Nie czytałem jeszcze kilku ściągniętych z internetu opowiadań autora (całkiem legalnie ściągniętych - stąd; wcześniej część z nich sam autor udostępnił też gdzieś indziej, nie pamiętam gdzie, bodajże na Chomiku), więc nie wiem, na ile ewolucja stanowi jego idee fix, a na ile to zbieg okoliczności.
Mimo tego, że styl autora jest charakterystyczny, oszałamiający, momentami jego twórczość jest bardzo trudna w odbiorze, treść niknie w wizyjnych chmurach z których pada (prze)fiozof(/owany)iczny opad i osad, czasem słowa znikają pod taką jakby hmm powierzchowną topornością - jakby słowa przelewane na papier nie nadążały za myślą autora, jest to bardzo dobra książka. Zaznaczam jednak, że nie jestem obiektywny. Od czasu, gdy przeczytałem "Imago" tak po prostu uznałem Żwikiewicza za szalonego geniusza, "Druga jesień" utwierdziła mnie w tym przekonaniu. Zdaję sobie sprawę, że wielu czytelników Żwikiewicz odrzuca - jest dla nich zbyt "ciężki". Sam czuję wagę jego słów, ale jestem w stanie je utrzymać - więc mi to nie przeszkadza.
Na Księżycu - Selenie istnieje sobie Mechaneurystyczna Klinika. Hoduje się tam Selenitów-Megaloxanthów. Jednym z nich jest Jonas Hebrejczyk. Komandos z Księżyca jako jedyny (a w każdym razie tak to wygląda na początku fabuły) przeżył desant na wyniszczoną Ziemię, gdzie cała biosfera jest albo - mówiąc kolokwialnie - rozpirzona w diabły albo pokryta zabudowaniami zajmującymi gargantuiczne przestrzenie. Ludzkość gnieździ się tam w Enklawach, pomiędzy którymi nie ma de facto łączności. Ludzkość wymiera, toczy się wojna - z niewiadomym przeciwnikiem. Dochodzi do tego jeszcze sieć intryg politycznych w których wir zostaje główny bohater wciągnięty.
Myślisz sobie czytelniku - aha, to jest jakieś post-apo. Fakt, to jest post-apo. Mamy tam nawet nuklearne pustkowia. Ale tylko jako pewna estetyka. To jest monument naszpikowany symboliką religijną i religioznawczą, opowieść o walce człowieka ze środowiskiem, o przyszłości i przeszłości gatunku, o kolistości czasu i kołowości (a nawet kołowatości) historii.
Książka zdecydowanie na więcej niż jednokrotne przeczytanie.

Abraham Merritt "Płoń wiedźmo, płoń!"

"Coś na progu" rozpoczęło nową serię wydawniczą, nazwaną "Biblioteka "Coś na progu"". Wyciągnięty z głębokiego lamusa klasyk Merritta poszedł na pierwszy ogień.
Jeśli ktoś lubi amerykańska pulpę, klasykę weird fiction i wczesnego horroru to nie może przejść obok tej pozycji obojętnie. Wydanie w formacie i kształcie "Cosia", do tego krótkie słowo wstępu, przypomniany artykuł autora sprzed lat (o czarnej magii - jeśli nawet autor rzeczywiście interesował się okultyzmem, to robił to źle, co rozwinę potem) oraz okładki amerykańskich wydań.
Największym spojlerem jest sam tytuł. Czytelnik od razu wie, o co chodzi, nawet jeśli sama wiedźma pojawia się w książce spory kawałek od rozpoczęcia akcji. Gatunkowo jest to tak ścisłe weird fiction, jak tylko się da, mimo silnych wpływów horroru. Główny bohater to lekarz, który nagle styka się z niesamowitymi i nie dającymi się racjonalnie wyjaśnić przypadkami zgonów. Dzięki pomocy lokalnego mafioza i jego ludzi (rzecz się dzieje w czasach prohibicji) przeprowadza śledztwo i ma okazję przekonać się na własnej skórze, że są na tym świecie rzeczy, o których nie śniło się filozofom. Mimo tego, że tego, co się dzieje, nijak nie da się wyjaśnić w kategoriach jakiejkolwiek nauki, do końca uparcie trzyma się swojego scjentyzmu. Efekt jest rzecz jasna (tragi)komiczny. Z drugiej strony cała reszta bohaterów daje wiarę najrozmaitszym zabobonom. Jedno i drugie podejście momentami razi sztucznością.
Co mi się w dziełku Merritta nie podobało, to kontekst historyczny. Autor napisał tę książkę z pozycji z grubsza chrześcijańskich. Jeden z bohaterów (zresztą bandyta) uznaje się za narzędzie wykonania woli Boga, przytaczane są cytaty typu "nie pozwolisz żyć czarownicy", wreszcie wiedźma jest postacią jednoznacznie i zdecydowanie złą i demoniczną. Tymczasem to nie do końca było tak z czarownicami i tzw. kultem czarownic. Chrześcijaństwo zwalczało go jako konkurencję i echa tego, co samo rozwaliło, tym bardziej, że ten kult był znacznie bardziej "liberalny" i wolny od pierdół o grzechu. W dyskursie chrześcijańskim nadano temu cechy wszystkiego, czego chrześcijaństwo się bało i czemu się przeciwstawiało. Merritt nie sięgnął głębiej, nawet jeśli faktycznie interesował się okultyzmem. Przynajmniej w tej książce zatrzymał się na poziomie wypaczonym przez chrześcijański punkt widzenia (swoją drogą, taki punkt widzenia był i jest bardzo rozpowszechniony, przez co nawet jak na pulpę i weird fiction mógł być możliwy do zaakceptowania przez jakiś typowych amerykańskich WASPów; ba, i Lovecraft, i Howard, itd. w głębi ducha byli takimi typowymi WASPami, nawet jeśli to "P" się nie do końca zgadzało - moja teza wymyślona w chwili, gdy piszę te słowa; nie będę jej bronił mocno i z zapałem). Tak czy siak, to tylko dygresje na marginesie.
Rzecz jest poza tym całkiem poprawnie napisana. Plusem jest użycie motywu z lalkami - podejrzewam, że Merritt był jednym z pierwszych, który po coś takiego sięgnął. Śmierć tytułowej czarownicy też jest wielce wymowna i w sumie można ją rozmaicie interpretować (bo bynajmniej nie spalono jej na stosie). Także w kategoriach bieda-filozoficznych, tak jak lubię. Mimo tego książka ta to tylko i aż klasyk gatunku - dobrze, że ktoś to przypomniał (i chciał za to w preorderze 15zł w tym koszty przesyłki), ale zostawmy to już w odpowiedniej gablocie i chodźmy dalej.

Dawid Kain, Kazimierz Kyrcz Jr. "Chory, chorszy, trup"

Trzeci zbiór opowiadań dwóch krakowskich autorów. O pierwszym już gdzieś tu było, do drugiego jeszcze nie dotarłem.
Historie grozy (13), ale dosyć niesamowite, wykraczające poza ramy gatunkowe i kroczące sobie raźno gdzieś tam, w stronę bizarro, horroru miejskiego i rozkmin psychologizujących.
Albo to po prostu to krakowskie powietrze tak działa. O Krakowie jest sporo. Czuć jego zgniłą atmosferę, nawet jeśli rzecz wcale nie dzieje się w Krakowie (o lol, jestem paranoikiem). Czuć szaleństwo w bladym i sztucznym świetle neonów, w zakamarkach zagraconych mieszkań, szaleństwo przenikające działania bohaterów. Rozmywa się granica między rzeczywistością a projekcją rzeczywistości.
Szyderstwo autorów wobec rozmaitych przejawów otaczającej nas rzeczywistości i popkultury jest nieskrywane. Jest to jednak szyderstwo-ostrzeżenie; pierwsze trujące kwiaty wyrastają już na wyniszczonym ugorze sfery społecznej.
Autorzy zachowali też ironię wobec samych siebie - co tylko dobrze o nich świadczy.
I w sumie to tyle.

Arthur C. Clarke "Odyseja kosmiczna"

Krakowskie wydawnictwo vis-a-vis etiuda zrobiło rzecz bardzo poczciwą - wydało wszystkie części "Odysei kosmicznej" w jednej książce. Co więcej, te 870 stron nadały się idealnie do poczytania w pociągu. Starczyły na trzy przejazdy, w tym jeden trwający około dziesięciu godzin.
Nie rozumiem ludzi, którzy narzekają na to, że nie mają w czasie jazdy pociągiem niczego do roboty i nudzi mi się. Ja nawet nie zauważyłem, kiedy pociąg z Krk wtoczył się na peron 1 w Gdańsku Głównym czy tam Centralnym, czy jak się to zwało, nie pamiętam. Krótsze przejazdy spędzone na lekturze mijają z prędkością mgnienia oka. No, prawie. Ale nie czuć upływającego czasu.
Zresztą, czas jest względny.
Wracając do tematu, książkę kupiłem przy dworcu w Krk. Za 35zł kupiłem ją i dwie inne (o których tu jeszcze będzie), tymczasem cena wydawcy samej tylko tej jednej książki to 39,30zł.
Widać, że nie byłem jej pierwszym użytkownikiem, ale nie przeszkadza to w niczym.
Clarke bardzo poważnie podchodził do swojej twórczości. Do wszystkich części "Odysei" autor napisał bogate wyjaśnienia. Opierał się na rzeczywistych koncepcjach naukowych, prowadzonych badaniach, podawał do nich przypisy, opisywał swoje spotkania z naukowcami. Imionami żyjących w czasie, gdy pisał książki naukowców czy kosmonautów nazywał statki kosmiczne. Antycypował swoimi pomysłami nieco rozwiązań, które zaistniały potem rzeczywiście. Pomijając elementy fantastyczne, jak obca cywilizacja, monolity, itd, ludzkie osadnictwo na księżycach dawnego Jowisza (który w międzyczasie stał się drugim słońcem w naszym układzie słonecznym, i zmieniono jego nazwę - Jowisz stał się Lucyferem) i futurologiczne, poziom technologii pokrywa się mniej-więcej z tym, co jest teraz lub co być może będzie możliwe kiedyś, ale w bliższym kiedyś, niż w dalszym kiedyś.
Bijąca z kart książek autora wiara w potęgę technologii, ludzkiego rozumu, naiwne przekonanie, że ludzkość się rozbroi, zacznie pokojowo współpracować, itd. psuje nieco swoim optymizmem ogólny wydźwięk całości, jednak jest świadectwem czasów, w jakich autor tworzył, jest odbiciem jego nadziei i pragnień. W sumie nie można mu mieć tego za złe. No i autor zdawał się rozgraniczać komunizm od stalinizmu, chociaż stwierdził, że i tak ten system nie był możliwy do wprowadzenia. Autor skrytykował też religię jako taką, czym znów chwycił mnie za serce.
Na Księżycu odkryto tajemniczy monolit. Sam się aktywował i wysłał sygnał w kierunku Jowisza. Wysłana tam misja znalazła się na krawędzi zagłady przez bunt pokładowego superkomputera HAL 9000, ostatecznie jednak ostatni ocalały członek załogi dociera do czegoś (co jest przepięknie opisane, co budzi skojarzenia z teorią strun czy innego wieloświata, ale czego nie będę tu spojlerzył) po czym ulega przemianie. Okazuje się, że nie jesteśmy sami we wszechświecie. A ci, którzy byli przed nami, stali się niemalże bogami. Czy rozum na Ziemi powstał dzięki ich eksperymentowi? Tyle w "2001: Odyseja Kosmiczna".
Po licznych problemach natury politycznej, w kierunku Jowisza leci mieszana załoga rosyjsko-amerykańska, by sprawdzić, co wydarzyło się tam te parę lat wcześniej. W międzyczasie w tym samym kierunku startują Chińczycy, jednak nie docierają po tajemniczej katastrofie na Europie, jednym z księżyców Jowisza.
Na Europie rozwija się życie. Dochodzi do kontaktu ze zmienionym ziutkiem z części pierwszej. Rosjanie i Amerykanie odlatują w ostatniej chwili, monolity wykwitają na powierzchni Jowisza po czym zmieniają go w gwiazdę. Dzięki temu zabiegowi przeprowadzonemu przez obcą rasę na Europie może rozwinąć się inteligentna rasa. Monolit na tym ciele niebieskim blokuje dostęp ludzi do planety. Tyle w "2010: Odyseja kosmiczna".
Weteran poprzedniej wyprawy, mający swoje "5 minut" jeszcze przy okazji przygotowań do pierwszej z nich, z 2001 roku, bierze udział w locie na kometę Halleya. W międzyczasie okazuje się, ze prom, na którym przebywa jego wnuk, został porwany i rozbija się na Europie. Chcąc nie chcąc, doktor Heywood leci więc tam, razem z przypadkowo zabraną ekipą aktorów, gwiazd i innych burżujów. Na miejscu okazuje się, że w sprawę zamieszane jest kilka afrykańskich stronnictw politycznych, a nie wszyscy obecni na pokładzie dwóch promów podają o sobie wszystkie informacje. Bowman i HAL odzywają się znów. Tyle w "2061: Odyseja kosmiczna".
Mija 1000 lat od katastrofy pierwszej wyprawy w stronę Jowisza. W galaktycznej próżni znalezione zostaje ciało Franka Poole'a, który - zdawałoby się - zginął w pamiętnym 2001 roku. Przywrócony do życia kosmonauta musi odnaleźć się w diametralnie innym, obcym sobie świecie. Jak się niedługo potem okazuje, przyjdzie mu zamknąć z hukiem tę historię, sagę o monolicie/ach i ich twórcach... "3001: Odyseja kosmiczna. Finał" faktycznie zwieńcza całość. Godnie zwieńcza.
Klasyk jakich mało. Zestarzał się w niewielkim stopniu, będąc jednocześnie świadectwem epoki. I chyba najlepiej znanym dziełem Clarke'a.

Odpryski XXII

1) Październik zakończył się liczbą 664 wejść. Nieźle. Jak tak dalej pójdzie, to wejdę do mainstreamu.

2) Samhain (atawizm), Wszystkich Świętych (również atawizm), Halloween (które jest pozbawioną znaczenia popkulturową papką - ale Kościół uważa to za satanizm, więc jest OK). Jutro Zaduszki, czyli okazja by powspominać naszych (mniej lub bardziej) drogich zmarłych. Abstrahując od tego, że tak po prostu wyszło (uwarunkowania takie, siakie, owakie, decyzje polityczne, itd.), że obchodzimy to wtedy, kiedy to obchodzimy, a nie np. w maju, zawsze warto powspominać tych, których uznamy za wartych powspominania.
Nie zdążyłem przed wyjazdem do domu zawitać na Batowicach i poszukać grobu sąsiada. Cóż, tydzień w tą, tydzień w tamtą - nie ucieknie, ani czas, ani sąsiad.